مال حرام رشد و برکتی نخواهد داشت
درباره‌ی مال حرام در حدیثی داریم که « إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمی وَ إِنْ نَمَى لَا یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ ؛ مال حرام رشد نمی کند و زیاد نمی شود و اگر هم رشد کند ، برکت نخواهد داشت. » 1
لقمه ی حرام ، حرف های امام معصوم را بی اثر می کند
امام حسین پیش از ظهر عاشورا در کربلا صحبت‌های زیادی کرد ولی هیچ کدام اثر نمی کرد. در آخر حضرت فرمودند: « فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ ؛ چون شکم‌های شما از حرام پرشده است ، حرف‌های من در شما اثر نمی گذارد.»2
لقمه ، در نسل آدمی تأثیر دارد
« کَسْبُ الْحَرَامِ یَبِینُ فِی الذُّرِّیَّةِ ؛ مال حرام در فرزندان آشکار می شود و روی آنها اثر می گذارد.»3
عبادت همراه مال حرام ، اثری ندارد
پیامبر(ص) فرمودند: « الْعِبَادَةُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ علَى الْمَاء ؛ کسی که مال حرام می خورد و عبادت هم می کند، مثل کسی است که روی آب ، ساختمان می سازد. »4
امام صادق فرمودند: « تَرْکُ لُقْمَةِ حَرَامٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ صَلَاةِ أَلْفَیْ رَکْعَةٍ تَطَوُّعاً ؛ ترک لقمه‌ی حرام، نزد خدا بهتر از خواندن هزار رکعت نماز مستحبی است.»5
روزی هرکس ، حلال مقدّر می شود
«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى قَسَمَ الْأَرْزَاقَ بَیْنَ خَلْقِهِ حَلَالًا وَ لَمْ یَقْسِمْهَا حَرَاماً فَمَنِ اتَّقَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَبَرَ أَتَاهُ اللَّهُ بِرِزْقِهِ مِنْ حِلِّهِ وَ مَنْ هَتَکَ حِجَابَ السِّتْرِ وَ عَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ قُصَّ بِهِ مِنْ رِزْقِهِ الْحَلَالِ وَ حُوسِبَ عَلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ؛ خداوند عزیز و با عظمت خلایق را آفرید و روزی آنها را نیز به صورت حلال برای آنها قرار داد. پس اگر کسی چیزی از حرام مصرف کند به همان میزان از حلال محروم می‌شود و در قیامت نیز مورد ملامت خداوند قرار خواهد گرفت.»6
به حرام متوسل نشوید!
اینطور نیست که اگر به حرام متوسل شویم ، زودتر به راحتی و رفاه می رسیم .
مثل متوسل شدن به حرام برای رسیدن زودتر به روزی ، مانند مثل رانندگانی است که تند رانندگی می کنند به گمان آنکه زودتر به منزل برسند ولی در راه تصادف می کنند و گاه نیز، هیچ گاه به منزل نمی رسند .
فردی که بهشت را برای خود ضمانت کرد!
در جلد پنجم کتاب فروع کافی آمده است :
شخصی از کارمندان دستگاه بنی امیه ودرعین حال از از طرفداران امام صادق (ع) بود.
این شخص دوستی داشت که با امام صادق رابطه داشت و از او خواهش کرد که ترتیب ملاقاتش را با امام بدهد تا با امام دیداری داشته باشد . وقتی امام اجازه‌ی ملاقات را به این فرد داد ، به خدمت امام رسید . به امام عرض کرد که مدتی را در دستگاه طاغوت گذرانده و وضع مالی خوبی به دست آورده است و از امام خواست که مال او را حلال کند .
امام صادق فرمودند: توبه و حلال شدن مال شما به این است که آن چه از حرام به دست آورده‌ای ، حتی لباسی را که در تن داری ، بدهی.
توبه کسی که مال حرامی را به دست آورده این نیست که گریه کند ، یا گنبد مساجد را کاشی کند یا این که شب‌های جمعه دعای کمیل بخواند ویا برای امام حسین (ع) و اهل بیت خرج کند ، توبه تنها اشک نیست ، البته نشانه‌ی پشیمانی می‌باشد ولی ندامت خالی فایده‌ای ندارد.
مالی که از رشوه و ظلم به مردم جمع آوری شود، حرام است.
امام صادق به این جوان فرمود: اگر این گونه توبه کند، خود حضرت ، بهشت را برایش ضمانت می کند .
جوان نیز پذیرفت وتمامی اموالی را که صاحبان آنها را می‌شناخت به صاحبانشان برگرداند و با اجازه‌ی امام اموالی که صاحبان آنها را نمی شناخت ، از طرف آنها صدقه داد تا جایی که حتی لباس خود را نیز تحویل داد و از شغلش استعفا داد .
بعد ازمدتی این شخص بیمار شد و در موقع احتضار به دوستش گفت: که امام صادق به وعده‌ی خود عمل کرد و من در جایگاه خود را در بهشت می بینم .
کارکردن عار نیست
به امام صادق گفتند : آقا جان شما چرا کار می کنید ؟ امام فرمودند: « لِأَسْتَغْنِیَ عَنْ مِثْلِکَ ؛ زحمت می کشم تا از مثل شماها بی نیاز باشم. »7
حضرت امیرالمؤمنین فرمودند: « طُوبَى لِمَنْ ذَلَّ فِی نَفْسِهِ وَ طَابَ کَسْبُهُ ؛ خوشا به حال کسی که در درون تکبر نداشته باشد و بنده‌ی خدا باشد و کسب و کار حلال داشته باشد.»8
در جایی می فرمایند: «مَنْ أَکَلَ مِنْ کَدِّ یَدِهِ کَانَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِی عِدَادِ الْأَنْبِیَاءِ وَ یَأْخُذُ ثَوَابَ الْأَنْبِیَاءِ ؛ اگر کسی با دستش کار کند و روزی بخورد ، در روز قیامت در زمره و گروه انبیا است و خدا ثواب انبیا را به او می دهدَ» 9
در جای دیگر فرمودند :« الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ؛ کسی که کار می کند تا خرجی زن و بچه‌اش را پیدا کند ، مثل کسی است که در جبهه می‌جنگد » 10
جمله ای عجیب و تکان دهنده !
پیامبر فرمود:« مَنْ کَسَبَ مَالًا مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ أَفْقَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ؛ کسانی که نان حلال را رها می کنند و به دنبال حرام می گردند ، به خیال این که از راه حرام درآمد پیدا کنند ، خدا به فقر مبتلایشان می‌کند.» 11
برای مال حرص نزنید!
امام صادق علیه السلام فرمود: «مَنْ بَاتَ سَاهِراً فِی کَسْبٍ وَ لَمْ یُعْطِ الْعَیْنَ حَظَّهَا مِنَ النَّوْمِ فَکَسْبُهُ ذَلِکَ حَرَامٌ ؛ کسی که شب‌ها نمی خوابد ، کمی خوابش می برد و بیدار می شود حق چشمش را نمی دهد، درآمدش گوارا نیست و حرام است. »12 (البته این حرام ، حرام فقهی نیست ،بلکه حرام اخلاقی می باشد.)
داده‌ها، دلیل لطف خدا و گرفتن‌ها ، دلیل قهر خدا نیست!
بعضی‌ها می‌گویند: اگر خدا دوستمان نداشت به ما نمی داد .در جواب این دوستان باید گفت : داده‌ها دلیل بر این نیست که خدا شما را دوست دارد ، زیرا که در عالم رزق و روزی چند اصل وجود دارد ؛
چند نوع اصل داریم :
1- اصل استدراج :
قرآن می فرماید : گاهی از اوقات وقتی بخواهیم کسی را اذیت کنیم به او مال فراوان می دهیم : «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ بِها فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا ؛ فقط خدا اراده کرده است که این‌ها را عذاب دهد.» 13
2- رزق دو نوع است : قطعی و اکتسابی
یک سری روزی ها قطعی است ، یعنی هر کاری کنیم ، این را خدا مقدر کرده است ؛ «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها » 14
خداوند اکسیژن را رزق ما قرار داده است ، چشم‌های سالم ، گوش شنوا، سلامتی و جوانی داده است . این ها رزق هایی است که از جانب خداوند به شکل قطعی به انسان داده شده است .
اما یک سری رزق‌ها اکتسابی است .
وقتی می گوییم : روزی دست خداست ، معنایش این نیست که دنبال روزی نرویم .
به عبارتی باید در حد توان برای کسب روزی کار و تلاش کرد اما نباید برای آن حرص زد و طمع پیدا کرد .
3- در فرهنگ قرآن ، فقط خوردنی ها رزق نیست ، هرچه خدا بدهد ، رزق است .
گاهی ممکن است ببینید یک کسی کنار خیابان خوابیده است و خانه ندارد ولی چنان آرامشی وجود او را فراگرفته که انگار او هیچ غصه‌ای در زندگی ندارد. خدا به یکی این طور خواب می‌دهد.
به یکی هم یک متکا پَر و یک تشک نرم و یک تختخواب و یک چراغ خواب آنچنانی می دهد. ولی تا یک قرص نخورد خوابش نمی رود.
فردی ، خواب روی آجر رزق او است . اما برای دیگری خواب روی متکای پَرودر خانه و اتاق خواب آن چنانی، رزق نیست و آرامشی ندارد .
دلایل کمی رزق
بعضی ها رزقشان کم است ، کاسبی می‌کنند ، ورشکست می‌شوند. مسافرکشی می کنند ، تصادف می‌کنند.
به هر دری می زند ، نمی شود.
دلائلی دارد: 1- ممکن است به خاطر آزمایش باشد .
2- گاهی ممکن است به خاطر این باشد که سوء نیت دارد.
حدیث داریم که هرکسی خیر خواه مردم باشد ، خدا روزی او را وسیع می‌کند.
3- برای این است که جلوی طغیان گرفته شود . قرآن می فرماید : «وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ ؛ اگر خداوند رزق مردم را توسعه بدهد ، یاغی می شوند.» 15
4- گاهی به خاطر کفران نعمت است
گاهی اوقات خداوند نعمتی را به ما می دهد و ما آن را کفران می کنیم .
قرآن می گوید : «فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَ بِصَدِّهِمْ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ کَثیراً ؛ به خاطر این که یک عده ظلم کردند ، ما یک سری چیزها رااز آنها تحریم کردیم و از آنها گرفتیم.» 16
در جای دیگری می فرماید :«فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ ؛ نعمت‌ها را کفران کردند»17
5- به خاطر این است که وقتی به او دادیم ، یتیم نوازی نکرد ؛«کَلاَّ بَلْ لا تُکْرِمُونَ الْیَتیمَ ؛ به یتیم‌ها سرکشی نکردید »18
6- به او دادیم ، اما فقرا را ندید ؛« وَ لا تَحَاضُّونَ عَلى طَعامِ الْمِسْکینِ ؛ به فقرا کمک نکردید» 19
نظر اسلام در مورد مال چیست؟
مال خوب است ، اما آنچه بد است ، علاقه ی افراطی وحب شدید به مال است.
قرآن می‌گوید: « الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا » 20
مال ، زینت دنیا است . زینت هم خوب است . خدا می‌گوید : « إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا ؛ آسمان را زینت کردم » 21
در جای دیگرقرآن می‌گوید: وقتی نماز جمعه را خواندید ؛ « فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ » 22
مال فضل اللّه است ، اما آن چیزی که بد است ؛ « جمع ماله وعدّده ؛ جمع کردن مال و علاقه ی شدید به مال »23 می باشد .
پی نوشت ها :
1- کافی / ج 5 / ص 125
2- بحار الانوار / ج 45 / ص 8
3- کافی / ج 5 / ص 124
4- عدة الداعی / ص 302
5- همان / ص 140
6- کافی / ج 5 / ص 80
7- همان / ص 74
8- نهج البلاغه / حکمت / 123
9- جامع الاخبار / ص 139
10- کافی / ج 5 / ص 88
11- أمالی / طوسی / ص 182
12- کافی / ج 5 / ص 127
13- توبه / 55
14- هود / 6
15- شوری / 27
16- نساء / 160
17- نحل / 112
18- فجر / 17
19- فجر / 18
20- کهف / 46
21- صافات / 6
22- جمعه / 10
23- همزه / 2
